Met Mark Rutte, Jesse Klaver, Sigrid Kaag en alle andere lijsttrekkers
| Goedemorgen! Deze campagne keken partijen vooral terug in plaats van vooruit. Hoe trokken kleinere partijen, die minder vaak op tv kwamen, de aandacht? En het NOS gaat het Slotdebat in met twintig partijen. |
| RUTTE’S DROOMSCENARIO: Vooruitblikken was deze campagne wel erg moeilijk, door alle onzekerheden in verband met corona. En dus besloten alle partijen maar terug te blikken, analyseert Guus Valk in NRC. Dat gebeurde gisteravond bij het lijsttrekkersdebat bij EenVandaag, maar eerder in de campagne viel het ook al op. Het favoriete onderwerp van veel partijen: de tegenstander verwijten dat hij met de VVD van Mark Rutte in zee is gegaan. Lilianne Ploumen (PvdA) noemde Wopke Hoekstra (CDA) het „reservewiel van een rechts kabinet”, maar volgens Hoekstra was de PvdA de afgelopen vier jaar op een grote „sorrytour” geweest voor eerdere kabinetsdeelname. Jesse Klaver (GroenLinks) viel Sigrid Kaag (D66) aan vanwege de kap van bomen voor snelwegen - een besluit van dit kabinet - terwijl Klaver zélf steeds te horen krijgt dat hij instemde met het leenstelsel voor studenten. Het is precies het scenario dat Rutte wil. Het zijn tot nu toe altijd de ándere partijen, niet de VVD, die de prijs betalen voor samenwerking. |
|
|
|
| HEEL VEEL PARTIJENLAND: Bij EenVandaag ontbrak Lilian Marijnissen (SP) en RTL nodigde Lilianne Ploumen (PvdA) niet uit - een debat in heel veel partijenland Nederland is nog niet zo gemakkelijk. De NOS, dat vanavond het slotdebat organiseert, heeft een andere keuze gemaakt: daar komen twintig partijen in beeld. Vóór het debat heeft de NOS al een uitzending geprogrammeerd met alle kleine partijen en afsplitsers uit de huidige Tweede Kamer én nieuwkomer JA21, dat op tijd in de peilingen opdook. Volt, Code Oranje, Bij1 en de BoerBurgerBeweging komen aan bod in filmpjes tussendoor. „Meer kunnen we er niet in stoppen”, dixit NOS-chef Dominique van der Heyde. |
|
|
|
| CAMPAGNEBALANS: Waar voerden de partijen de afgelopen weken campagne op, en hoe goed ging dat? We maken de balans op. Allereerst de grotere partijen: hoe presenteerden zij zich? Bij de VVD draaide het vooral om de partijen waarmee Rutte wel of niet zou willen samenwerken. In elk geval niet met de PVV of FVD, liever met SP dan met GroenLinks. Daarnaast probeerde Rutte heel nadrukkelijk bescheiden te doen. Steeds had hij het over een denkbeeldig emmertje dat naast hem stond: met nul zetels erin. Vier jaar geleden liet PVV-leider Geert Wilders nog wel eens een debat aan zich voorbijgaan en waren interviews zeldzaam. Maar niet dit jaar: hij schoof op onverwachte plekken aan, soms zelfs bij de NOS. Hij stelt zich bewust coöperatief op in het coronadossier, zodat hij laat zien: de PVV is een betrouwbaardere coalitiepartner dan FVD. De campagne van het CDA laat zich het best samenvatten als: veel in beeld, weinig regie. Hoekstra wist steeds weer niet de details van zijn plannen en moest steeds uitleggen dat de maatregelen onderdeel waren van „een breder plan”. Er bleef zo maar weinig tijd om zelf plannen op de agenda te zetten. D66-leider Sigrid Kaag heeft het deze campagne vaak over „nieuw leiderschap”. Maar wat betekent het? Het lijkt vooral te gaan om grote keuzes: de veestapel halveren, de CO2-uitstoot verder terugdringen dan de EU ambieert, dat soort werk. Maar bovenal wil Kaag een alternatief zijn voor Rutte, steevast neergezet als ‘manager’. Bij PvdA draait het met name om vertrouwde sociaal-economische thema’s. Nederland moet „eerlijker” en „fatsoenlijker”. Een verhoging van het minimumloon is voor Lilianne Ploumen een breekpunt. En ze wil alleen regeren als GroenLinks en/of SP aanschuift. Normaal gesproken voert GroenLinks campagne in afgeladen poptempels met luide toespraken vol kritiek op anderen. Maar dit jaar was de toon van Jesse Klaver milder. Er werd campagne gevoerd met de namen van linkse vrienden van D66, PvdA en SP. Klaver wil straks aan de onderhandelingstafel niet meteen de risee zijn. Bij de SP overheerst het gevoel dat het in de campagne best vaak over klassieke SP-thema’s ging, zoals zorg, wonen en de vraag wie de rekening van de coronacrisis moet betalen. Lijsttrekker Lilian Marijnissen sloeg zich ook nog eens soepel door haar vele tv-optredens. De grote vraag is of het de al jaren slechte trend in de peilingen op het laatst nog kan keren. |
|
|
|
| CAMPAGNEBALANS II: De kleinere partijen waren minder op tv te zien - lastig in een tv-campagne. Hoe trokken zij toch de aandacht? Waar is de ChristenUnie? Die partij lijkt onzichtbaar in vergelijking met andere partijen die deze regeringsperiode in de coalitie zaten. Waar Gert-Jan Segers wel opdook, zette hij zich vooral af tegen D66 – bijvoorbeeld tegen het plan om de veestapel te halveren. Bij een debat van het Nederlands Dagblad had Segers het toch even moeilijk – zijn partij wint wat zetels in de peilingen en dus richtten concurrenten CDA en SGP hun pijlen op de ChristenUnie. PvdD durfde als één van de weinige partijen wél campagne te voeren met corona. De boodschap: de huidige coronamaatregelen zijn symptoombestrijding en ontoereikend om nieuwe pandemieën te voorkomen. Want de huidige intensieve veehouderij is juist een kweekvijver voor nieuwe zoönosen. „Krijg de tering Mark Rutte!” riep Thierry Baudet onlangs vanaf het uitgeklapte podium van de campagnebus in Emmen. Alles mag gezegd worden tijdens de campagne van Forum voor Democratie, maar één boodschap staat centraal: de huidige corona-aanpak moet nú van tafel. Bij de grote debatten was voor SGP-lijsttrekker Kees van der Staaij vaak geen plaats. En dus was de SGP op de eigen online kanalen zeer actief, met de verkiezingsshow Studio SGP. Best bijzonder voor een partij die tot 2010 amper op tv verscheen en het internet lang veroordeelde als platform dat de boze seculiere buitenwereld binnenbracht. Met een camper het land door? De Tweede Kamerleden van Denk doen het, als een van de weinige partijen, al weken – ondanks de beperkingen van corona. De schandaaltjes waren er ook nog - zo zegde lijsttrekker Farid Azarkan een optreden bij Nieuwsuur af. Een onderhandelbaar pensioenakkoord en een fractie waarmee te praten valt over breed seniorenbeleid, geen protestpartij. Dat is het beeld van 50Plus dat lijsttrekker Liane den Haan van haar partij wilde neerzetten. Maar Den Haan vergiste zich in haar eigen achterban, die wilde vasthouden aan de oude koers van de partij – de partijtop gaat nu ruziënd over straat. Is de Europese partij Volt een one-issuepartij? Die vraag is het beste argument voor Volt, gniffelt campagnestrateeg Myrthe Hilkens. „Europa is een klúwen aan issues.” Eerst leunde de Volt-campagne op mond-tot-mondreclame. Maar het kon brutaler: de partij leerde om om geld te vragen bij leden en sympathisanten. Het leidde in de slotweken tot een media-offensief: op radio, tv en in de kranten. Het had de doorstart moeten zijn van een failliete club, met een opgefrist imago en op de baas na dezelfde mensen. Zo presenteerden Joost Eerdmans en Annabel Nanninga hun partij JA21 na de implosie van Forum voor Democratie eind vorig jaar. Probleempje: ineens blijkt de afgeschreven voorman springlevend. Nu profileert JA21 zich vooral als de rechtse partij die níet uitgesloten wordt. |
|
|
|
| ONGELDIGE STEMMEN: Het stemmentellen moest nog beginnen, of er dreigde al een kater. De oorzaak: ongeldige briefstemmen. De afgelopen dagen werd van de binnengekomen stemmen de buitenste envelop alvast geopend om het telproces te versnellen. Vorige week meldde het ministerie van Binnenlandse Zaken op basis van die ‘vooropening’ al dat van de eerste 400.000 briefstemmen zeker 2,5 procent ongeldig was. Zo’n 10.000 zeventigplussers schoven de verkeerde envelop in de brievenbus of vergaten het stembiljet in de juiste envelop te stoppen. Maandag berichtte het Brabantse Bernheze dat daar zelfs 8,5 procent van de briefstemmen niet geldig is. Minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) kondigt vanmorgen aan dat ze de procedure gaat aanpassen: de gesloten envelop met daarin de stem mag worden geopend om te kijken of mensen per ongeluk daar hun stempas ook in hebben gestopt. Daarvoor zou de Kieswet ruimte laten, zeggen de Kiesraad en de Raad van State. |
|
|
|
| STEMHULP: Vind je het nog moeilijk een keuze te maken, zijn er thema’s die niet in de lijsttrekkersdebatten aan bod zijn gekomen waarvan je wel wil weten hoe partijen erover denken? NRC vatte de verkiezingsprogramma’s samen, gesorteerd op thema. Bekijk de stemhulp hier. |
|
|
|
| QUOTE VAN DE DAG | | „Eigenlijk had ik deze campagne voortdurend het gevoel dat juist deze vragen – de nakende nieuwe crisis in de democratie, en de leiderschapsvragen daaronder – nét niet aan de orde kwamen. Alsof partijen wel zagen dat de vragen er lagen, maar ze nog even niet aan durfden te raken. ” | | NRC-columnist Tom-Jan Meeus heeft nog veel onbeantwoorde vragen. |
|
|
|
|
|
