EN GARDE! Ligt de Armada al voor Bretagne? Als je de Britse tabloids mag geloven staan de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk aan de vooravond van een allesverwoestende vaccinoorlog, ontketend door jaloerse Eurocraten die blunderden met de inentingscampagne in de EU. Aanleiding zijn de onverwachte harde woorden van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorige week over het mogelijk blokkeren van vaccinexporten naar landen die zelf geen vaccins terugsturen, of al veel verder zijn met vaccineren. Volgt deze week de ultieme escalatie of loopt het met een sisser af?

Vaccinschuur: Zeker is dat de vaccinfrustatie in de EU vooralsnog alleen maar toeneemt. Het blijvende gekwakkel van AstraZeneca heeft het eerste kwartaal flink verpest, waardoor EU-landen een stuk minder ver zijn dan gepland – en dan andere rijke landen. Tegelijk valt op dat de EU wel veel produceert en naar de rest van de wereld exporteert. Sinds eind januari eist de EU daarover transparantie en uit de cijfers blijkt zonneklaar: tientallen miljoenen vaccins verlieten sindsdien Europa. Vooral in Italië en Frankrijk is de frustratie daarover groot, achtergrond voor de dreigende taal van VDL. „Onze burgers kunnen we niet meer uitleggen dat Europese farmaceuten aan de hele wereld leveren, en we hier de hele tijd met leveringsproblemen kampen”, aldus de Commissievoorzitter vorige week.

Tit for tat: Feit is alleen dat het bovenal Pfizer-vaccins zijn die het continent verlaten. En die fabrikant houdt zich vooralsnog voorbeeldig aan zijn contract met de EU. Het verklaart waarom er een groep lidstaten heel terughoudend is als het gaat om een totaal exportverbod - onder meer Nederland en Belgie. „We kunnen niet zomaar alles gaan blokkeren”, zegt een EU-diplomaat. „Je moet het per geval beoordelen. Het is geen ‘tit for tat’, maar reciprociteit kan wel een rol spelen in het algemene oordeel.” Een ander vult aan: „Niemand wil een escalatie. Maar dat er helemaal niks vanuit het VK naar hier komt, is wel degelijk een probleem.” Sinds eind januari gingen al meer dan 10 miljoen doses naar het VK, en voor die tijd waarschijnlijk nog meer. En inderdaad: terug kwam er (nog) niets.

Hollands glorie: Als er dus nieuwe beperkingen komen, dan zullen die zich louter op AstraZeneca richten – die komt afspraken immers niet na. Centraal in het getouwtrek staat een productielocatie in Nederland – de Halix-fabriek bij Leiden, die in zowel de Britse als de Europese contractafspraken is opgenomen. Vooralsnog rolt er in Leiden nog niks van de band, maar dat zou snel kunnen veranderen. Maar waar gaan die dan heen? De Britse premier Boris Johnson voert de druk inmiddels al op, met telefoontjes aan onder meer premier Mark Rutte. Een eventueel exportbesluit ligt donderdag op tafel tijdens een video-overleg van regeringsleiders.

Trojka hier, trojka daar: Ondertussen blijft het Russische Spoetnik-vaccin voor zeker 95 procent effectief als Europese splijtzwam. In Slowakije dreigt een besluit tot aankoop een regeringscrisis te ontketenen. Eurocommissaris Thierry Breton was op de Franse tv gisteren tegelijk glashelder: Europa heeft Spoetnik niet nodig, want Europa heeft al meer dan voldoende aangekocht. Breton paaide de Fransen met de voorspelling vóór ’s lands feestdag 14 juli groepsimmuniteit te bereiken. Het pr-team van Spoetnik raakte vervolgens in een twittie met team-Breton verzeild. 

KURZE LONTJES: Een ander heikel agendapunt voor komende donderdag: de vermeende oneerlijke verdeling van vaccins binnen de EU. Onder bezielende leiding van de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz maakte een groepje lidstaten daarover vorige week flinke stampij. Volgens Kurz zou een „vaccin-bazaar” zijn ontstaan, waardoor sommige lidstaten benadeeld werden. Pijnlijk was dat verschillende politici en ambtenaren in eigen land al razendsnel uitlegden dat het Oostenrijk zelf was dat ervoor had gekozen minder van bepaalde vaccins te bestellen. Geen wonder dat niet alleen in Brussel en Berlijn maar ook in Wenen zelf grote ergernis ontstond over de uitval van Kurz.

Eenmaal, andermaal: De kans is dan ook heel klein dat er deze week besluiten vallen over een herverdeling. Kurz zelf toonde zich vorige week in de Oostenrijkse pers optimistisch dat er snel overeenstemming zou worden bereikt over een „correctiemechanisme”. Maar een brede groep EU-landen voelt daar heel weinig voor. Lidstaten als Duitsland, Denemarken en Zweden lieten achter de schermen al weten dat er wat hen betreft niets gaat veranderen aan de manier van verdelen. Een EU-diplomaat: „Ik zie geen enkel correctiemechanisme voor me. Ik zie alleen domme besluiten van overheden.” 

In de agenda: Nog meer vaccinvreugde op de agenda deze week: EU-leiders houden donderdag ook een eerste gesprek over het mogelijke ‘groene certificaat’ waarmee Europeanen weer op vakantie kunnen gaan. En échte liefhebbers kunnen dinsdagochtend hun lol op in het Europees Parlement. Hoofd van medicijnautoriteit EMA Emer Cooke licht daar dan de laatste ontwikkelingen toe, terwijl hoofd inkoop Sandra Gallina vragen beantwoord over de aankoopprocedures. (Meer over Gallina hier).

AFSCHEID NEMEN BESTAAT TOCH: Uit de christen-democratische fractie vertrokken ze al een paar weken geleden, maar vorige week werd de breuk definitief: de Hongaarse partij Fidesz heeft zich nu ook teruggetrokken uit de ‘moederpartij’: de Europese Volkspartij (EVP). Aan beide kanten werden weinig tranen geplengd, de definitieve breuk kwam vorige week voor niemand meer als een verrassing. Maar nu de partij van Viktor Orbán definitief los is geweekt van de christen-democraten, nemen de speculaties over een herordening op het Europese politieke speelveld wel in rap tempo toe.

Menage à trois: Orban zelf werkt dat flink in de hand, door vorige week op de Hongaarse radio een spoedig treffen met de Poolse premier Mateusz Morawiecki  en de Italiaanse Lega-leider Matteo Salvini aan te kondigen. „Polen, Italië en Hongarije zullen proberen om de Europese rechterzijde te reorganiseren”, aldus Orbán. Morawiecki’s partij PiS zit vooralsnog in de eurosceptische ECR-fractie, terwijl Salvini’s Lega bij de rechts-radicale flank hoort. Maar mochten de drie heren tot een nieuw verbond komen, dan zouden de verhoudingen binnen het Europees Parlement zomaar flink opgeschud kunnen worden. Wordt zo’n nieuwe rechtse ‘superfractie’ bijvoorbeeld groter dan de Liberalen, nu de derde partij? En groeit daarmee hun invloed op agenda-setting en besluitvorming?

Splijtzwam Poetin: Tegelijk is de nieuwe superfractie nog verre van een uitgemaakte zaak. Het is geen geheim dat Orbán er heel weinig voor voelt in een nieuwe partij overvleugeld te zullen worden door de veel grotere Poolse PiS-partij, en ook de Polen gaven eerder al aan de ECR zeker niet zomaar te willen verlaten. Voor een samenwerking moeten hoe dan ook wat ego’s opzij worden gezet. En dan zijn er ook nog inhoudelijke verschillen, waarvan de houding ten aanzien van Rusland misschien wel de meest heikele is. Terwijl PiS Moskou als constante bedreiging ziet, halen zowel Orbán als Salvini de banden met president Poetin juist graag aan. Überhaupt is het lastig Salvini’s Lega op dit moment goed te plaatsen: sinds kort steunt de partij zelfs de nieuwe Italiaanse regering onder leiding van Mario Draghi, die juist uitgesproken pro-Europees is.  

Flirtpoging: Is de Lega daarmee wellicht zelfs een geschikte nieuwe fractie voor in de EVP? De Duitse Europarlementariër Daniel Caspary leek daar dit weekend op te hinten in de Duitse pers. Maar op Twitter krabbelde hij uiteindelijk toch snel terug: voorlopig bloeit er nog geen echte liefde tussen de christen-democraten en Salvini. 

UITSTEL/AFSTEL: We blijven nog even in Polen en Hongarije, want bij al het vaccingedoe zou je bijna vergeten dat in december nog een heel andere crisis dreigde: die over de rechtsstaat. Na moeizame onderhandelingen gingen Polen en Hongarije uiteindelijk schoorvoetend akkoord met de mogelijkheid EU-fondsen aan naleving van de rechtsstaat te kunnen koppelen. Maar twee weken terug hebben ze dat nieuwe ‘rechtsstaatmechanisme’ zoals verwacht wel aangeklaagd bij het Europees Hof van Justitie. En als Luxemburg zich er niet over heeft uitgesproken, zo spraken lidstaten af, kunnen de fondsen ook nog niet bevroren worden. 

Spoedappèl: Maar achter de schermen werken EU-ambtenaren stevig door aan het mechanisme. „Dat het veel vertraging oplevert wordt, echt overdreven”, vertelde een ambtenaar mij onlangs. „Het hof pakt het snel op, en wij zijn sowieso nog wel even bezig met de voorbereidingen.” Ook de Tsjechische Eurocommissaris Vera Jourová (Waarden) toonde zich vorige week opvallend optimistisch over een snelle tijdlijn. Tegen Bloomberg zei Jourová een uitspraak vóór de zomer te verwachten, waarna de Commissie binnen twee maanden met de daadwerkelijke richtlijnen kan komen. Fondsen zouden daarmee nog dit jaar tegengehouden kunnen worden. Dat is pikant, want daarmee zou het mechanisme nog vóór de Hongaarse parlementsverkiezingen van volgend jaar in werking treden, terwijl Orbáns tactiek juist was vertragingen tot daarna op te werpen.

Niet snel genoeg: Niet iedereen is er overigens van overtuigd dat de Commisie haar nieuwe instrument inderdaad zo snel en ferm zal gaan inzetten. Komende week staat het onderwerp ook weer op de agenda van het Europees Parlement, waar een meerderheid er voortdurend op hamert sneller door te pakken. Deze donderdag stemt het EP voor een resolutie die de Commissie een ultimatum geeft voor het inzetten van het nieuwe instrument. 

VERDER DEZE WEEK: Probeert de huidige voorzitter van de EU-raad Portugal een doorbraak te forceren in de altijd hyperingewikkelde onderhandelingen over de landbouwfondsen. Die onderhandeling geldt normaal als saai en voor de buitenwacht weinig boeiend, maar vergis je niet: het gaat om miljarden, voor een sector die van cruciaal belang is voor de groene ambities van Eurocommissaris Frans Timmermans. Timmermans zelf komt deze week – toeval? – ook met een plan om de biologische landbouw in Europa fors te gaan versterken. Maar hoe mooi die plannen ook zijn: uiteindelijk moet hij deze week vooral hard aan de bak om de eindonderhandelingen over de landbouwgelden in ‘groene’ richting te sturen. Op vrijdag staat een bezoek van de Sloveense premier Janez Jansa aan Brussel gepland, om door Europarlementariërs ondervraagd te worden over zijn aanvallen op mediavrijheid. Of hij ook daadwerkelijk op komt dagen blijft alleen de vraag. 
 

VORIGE WEEK GEMIST: 

-De Europese Commisie wil met een digitaal reisdocument een veilig vakantieseizoen mogelijk maken. Realistisch of een onmogelijke opgave?

-Vijf jaar na de aanslagen in Brussel en Zaventem sleept advocaat Nic Reynaert, die de explosie in de metro overleefde, de Belgische staat voor de rechter. 

-Gibraltar herademt na een razendsnelle vaccinatiecampagne. „Zonder hulp van het VK had dit nooit gekund.”

-Na de Brexit wil Londen zich internationaal herpositioneren. Premier Johnson schetste een nieuwe strategie.

-De winst van D66 en Volt, beide zeer pro-Europees, is opgevallen over de grens. Wat betekent dit voor de EU-houding in Den Haag?

-Nieuwkomer en pan-Europese partij Volt zette donderdag wat onwennig voet in de Tweede Kamer. Kan de partij een rol spelen tijdens de formatie?