juli 2020

bekijk deze nieuwsbrief in uw browser

Terugblik

Terminologieperspectieven

In het terminologische werkveld zijn bedrijven prominent aanwezig. Hun economische koers zetten ze uit in functie van verwachtingen en marktmogelijkheden. Zo bundelde K. Fleischmann, CEO van Kaleidoscope GmbH en bestuurslid van TermNet, recent een aantal perspectieven in een online presentatie getiteld ‘Die Zukunft der Terminologie/ The Future of Terminology’ (22/04/2020). Hij zette hierin zijn visie uiteen over het belang van terminologie dat door een aantal megatrends nog toeneemt.

Schrijven, vertalen & samenvatten
In verschillende opzichten al vormt terminologie de basis bij het schrijven en vertalen van teksten. Terminologie draagt onder meer bij aan de leesbaarheid en eenduidigheid van tekstinhoud en de gebruikersvriendelijkheid van informatie, zorgt voor meertalige consistentie, en vergroot door het vermijden van varianten het rendement van vertaalgeheugens.

Daarnaast kenmerkt zich de huidige tijd door een steeds krachtigere invloed van kunstmatige intelligentie. Als megatrend speelt AI onder meer een rol bij de ontwikkelingen in automatisch vertalen, 'data mining’, onderzoek naar het semantisch web, en 'augmented translation’. Concreet betreft dit computationele verrichtingen op het vlak van omzetting van zowel geschreven als gesproken taal, het verzamelen, samenvatten en benutten van informatie, en het zoeken naar inhoud en niet zozeer naar tekenrijen maar het begrijpen van samenhang en benamingen. Toonaangevende bedrijven en personen in deze branches blijken zich zeer bewust van het belang van correcte, gestandaardiseerde, meertalige terminologie met begripssystemen. Hun uiteenlopende AI-projecten vergroten sterk de zichtbaarheid van terminologie over branchegrenzen heen.

De digitale wereld
Als tweede megatrend geldt de digitale transformatie van de wereld. De vroegere communicatiekanalen met klanten via prospectussen e.d. zijn achterhaald. De digitale benadering van de klant, vaak via nieuwe vormen als video en audio, legt sterk de nadruk op de informatie-inhoud. Deze moet gepland worden en beantwoorden aan criteria als goede vindbaarheid. De noodzaak van ‘content marketing’ dient zich aan. Een heuse strategie moet ervoor zorgen dat deze inhoud strategisch, intelligent, goed beheerd en analytisch gefundeerd is. Voor deze laatste vier criteria betekent dat respectievelijk: de informatie en formulering moeten uniform zijn ongeacht bedrijfsafdeling of websitegedeelte. De inhoud moet beantwoorden aan taxonomieën en gestandaardiseerde metadata. Ook de herbruikbaarheid in redactionele systemen en goede vindbaarheid door zoekmachines zijn essentieel (Search Engine Optimalisation – SEO). Data-analyse tot slot helpt bepalen wie wat en wanneer leest.

Deze vier aspecten vergen alle, uniforme, op eenheid gerichte aanduidingen en benamingen die juist de terminologie kan bieden. Achter verschillen kunnen bovendien principiële overeenkomsten schuilen. Het klassieke terminologiebeheer onderscheidt bovenaan de voorkeursterm, daaronder toegelaten equivalenten en als laatste niet toegestane termen. Bij de zoekmachineoptimalisatie gaat de volgorde omgekeerd (wie zoekt waarnaar) van primair `keyword’ naar het secundaire en uiteindelijk de voorkeursterm. Ook hier is echter een conceptgeoriënteerde benadering mogelijk.

Toekomst in bedrijven
Een derde algemeen luik schetst een beeld van de toekomst van terminologie in bedrijven. Aansluitend bij een marktonderzoek bij grote organisaties door TermNet (2017) gaat de spreker in op twee grote uitdagingen. De eerste is het bewustzijn van de noodzaak van terminologie, niet alleen bij de leidinggevenden maar ook bij collega’s om bereidheid tot samenwerking te creëren. De tweede uitdaging is van financiële aard. Aanspraak op geldmiddelen vraagt om het opstellen van slanke processen, afbakening van bevoegdheden en afstemming van bedrijfsafdelingen op virtuele samenwerkingsprocessen en browsergebaseerde systemen. Gedegen terminologiebeheer op bedrijfsniveau documenteert en structureert de cyclus van navraag, discussie, beheer en wijzigingen. Het achterwege laten ervan houdt daarentegen in dat deze cirkel steeds doordraait, en terminologiewerk verborgen, ongestructureerd en ongedocumenteerd plaatsvindt, met extra kosten als gevolg.

Kennismanagement
Een vierde gesignaleerde trend is tenslotte de versmelting van terminologie en kennismanagement. Deze ontwikkeling houdt een toenadering in van ontologie en terminologie. Waar de eerste een ontologieboom opbouwt tot aan de fijne vertakkingen en bladeren en dus bij de termen eindigt, begint terminologie bij de termen en bouwt zich vandaaruit een hele kennisboom. De visualisering in conceptoverzichten blijkt begrippen en termen zeer inzichtelijk te maken.

Nieuws

Nieuw logo voor het ENT

Het Expertisecentrum Nederlandstalige Terminologie (ENT) ondersteunt mensen en organisaties die met terminologie werken. Zij kunnen hier via het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) terecht voor terminologische informatie en hulpmiddelen. Sinds kort heeft het expertisecentrum ook een eigen logo. Het logo is gebaseerd op dat van het INT, en komt in twee verschillende kleuren: groen en blauw. Lees meer over het expertisecentrum.

Best Practices

'Best Practices' of handelwijzen die het meest effectief bleken, zijn bij uitstek relevant voor een toepassingsgerichte discipline als de terminologie. Onder die noemer heeft Deutscher Terminologie-Tag e.V. (DTT) dan ook richtlijnen voor de terminologiepraktijk ingedeeld in een aantal modules.

Na de eerste Duitstalige tekst van 2010 verscheen in 2014 de herziene versie Terminologiearbeit: Best-Practices 2.0. In 2020 werd, inclusief een inhoudelijk grondige herwerking en lokalisering van sommige modules naar het Engels, Terminology Work: Best-Practices 2.0 gepubliceerd. Dit handboek opent met argumentatiehulp voor terminologiebeheer, en stelt vervolgens terminologische basisprincipes en -methoden aan de orde, alsook, conceptaanduiding, taaltechnologische hulpmiddelen, terminologiebeheer en projectmanagement, beroepsprofielen en bijbehorende vaardigheden en training, auteursrecht en economische aspecten. Voor een overzicht van de inhoud en de bestelmogelijkheid van de Engelse versie, kan u hier terecht.

edition. Fachzeitschrift für Terminologie

Eind vorige maand lag opnieuw een nummer van edition op de virtuele leestafel. Dit digitale tijdschrift van Deutscher Terminologie-Tag e.V. verschijnt halfjaarlijks en is gratis. Het juninummer opent met een bijdrage van Christian Kriele over de optimalisering van zoekresultaten in de juridische gegevensbank van het Zwitserse Swisslex. Opzet was om door zoektermsuggesties op basis van een pilootthesaurus en corpuslinguïstische berekening zowel de precisie te verbeteren (de verhouding van het aantal gevonden relevante documenten tegenover het totaal aantal gevonden documenten), als de gevoeligheid of 'recall’ (de verhouding van het aantal gevonden relevante documenten tegenover het totale aantal relevante documenten in de informatiebank). Toevoeging van voorgestelde, verwante thesaurusbegrippen en zoeken met een preciezer ondergeschikt begrip, verbeterden de precisie. Synoniemvoorstellen zorgden voor meer relevante documenten of verbeterde 'recall’.

Een praktische leidraad voor terminologiebeheer biedt vervolgens de bijdrage van Klaus-Dirk Schmitz. In twaalf stappen schetst hij het proces dat de bouwer van een goed geoutilleerde termbank zou moeten doorlopen. Achtereenvolgens zijn dat het bepalen van taalspecificaties, de keuze van datacategorieën, een voldoende fijn gedetailleerde beschrijvingsstructuur aanhouden, bepaling van de types van datacategorieën, de voorkeur waar mogelijk voor gesloten datacategorieën, de toekenning van de categorieën aan het juiste beschrijvingsniveau van concept, taal en term, de (definitieve) modellering van de termbankingang, het in acht nemen van conceptoriëntatie, het strikt navolgen van termautonomie waardoor de kenmerkenlijsten voor iedere term, synoniem of equivalent terugkeren, voorzieningen treffen ter ondersteuning van de gebruikersgroepen in functie van hun behoeften, test van een prototype, en uiteindelijk, de bereidheid om wijzigingen aan te brengen in functie van de verkregen testresultaten.

In een derde thematische bijdrage bespreekt François Massion aanpassingen die neurale machinevertaling, zoals het DeepL-systeem, efficiënter kunnen maken voor het vertalen van terminologie. Daarvoor analyseert hij eerst frequenter voorkomende terminologische vertaalproblemen bij deze technologie, en belicht hij oorzaken. Verbetering is realiseerbaar door de functionaliteit van een termenglossarium toe te voegen waarmee men een systeem kan trainen. Daarnaast zijn ook voor en na de neurale machinevertaling nog opties mogelijk. Concrete formuleringssuggesties voor termbestanden die typische fouten bij machinevertaling helpen voorkomen en die auteurs van technische teksten al in de schrijffase kunnen toepassen, vormen daar deel van.

De rubriek ‘Tools & Ressourcen’ informeert verder nog over een nieuwe versie van het taalbeheersysteem [i]-match en over Wikidata.

Masteropleiding TCLoc

Lokalisering is een belangrijke tak in de vertaalindustrie, relevant onder meer bij het vertalen van handleidingen, websites, computerspellen, software en multimediatoepassingen. Het doel ervan is om teksten en termen beter af te stemmen op de situatie van het land of de regio of op de doelgroep waarvoor ze bestemd zijn. Het betreft een veelzijdige vertaalactiviteit die aanzienlijk verder gaat dan evidente formele aanpassingen zoals het schrijven van data en adressen in de doeltaal of het omzetten van maten, gewichten, temperatuuraanduidingen enz. Aanpassingen kunnen cultureel wenselijk zijn aansluitend bij de voorkeuren en gewoonten in de doeltaal, of nodig op inhoudelijke gronden omdat een begrip in de doeltaal onvoldoende bekend is. Ook termgebruik in de doeltaal moet duidelijk zijn, zowel in teksten als bijvoorbeeld voor softwaretermen die knoppen aanduiden in de grafische gebruikersinterface van een applicatie.

Terminologie komt dan ook meermaals voor in het curriculum van de online masteropleiding 'Technical Communication and Localization’ (TCLoc) die de universiteit van Straatsburg aanbiedt in samenwerking met tekom Europe. Zo komen opleidingsonderdelen aan bod over de principes en concepten van online documentatie en terminologie, het voorbereiden van terminologie in lokaliseringsprojecten, en de integratie en het onderhoud van terminologische glossaria. Hier kunt u een blik op het curriculum werpen.

Terminologie voor de klas

Een actueel onderwijsthema is de vernieuwing van het vak Nederlands op middelbare scholen en hoe men scholieren daarbij aantrekkelijke lessen kan aanbieden. Terminologie lijkt dan op het eerste gezicht niet in aanmerking te komen. Deze discipline staat immers te boek als specialistisch en gericht op de vakkennis van de domeinexpert. Voor toepassing van terminologie op klasniveau gelden dan weliswaar beperkingen maar binnen inhoudelijke grenzen dienen zich echter blijkbaar ook boeiende mogelijkheden aan. Een interessante voorzet biedt de bijdrage ‘De daad bij de term voegen’ in Neerlandistiek. Het zoeken en kritisch vergelijken van definities is een van de vermelde praktische suggesties voor zo’n lescontext. Aan dit artikel laten zich kanttekeningen voor reflectie verbinden. Onderwijsdeskundigen zien wellicht mogelijkheden voor specifieke vormen als ‘inhoudsgericht taalonderwijs’ (Knippenberg 2010, 11). Maar ook op een algemener plan zijn er voordelen die aandacht verdienen. Nadenken over definitieonderdelen en de invloed daarvan op de verbreding of verenging voor een concept oefent leerlingen in analytisch denken, en herschrijven van definities oefent het taalvaardig formuleren. Ook kan men lessen Nederlands vakoverschrijdend benaderen en inzicht verstevigen door vaktermen te kiezen die ook in de algemene taal voorkomen (bijvoorbeeld, (natuurkunde) spanning; (aardrijkskunde) delta; (biologie) stofwisseling; (economie) inflatie; (sport) dribbelen, enz.). Ook samenwerking voor onderwijzend personeel is mogelijk wanneer de vakleerkracht een term met zijn beschrijving 'valideert’.

Realiter 2020

Realiter (Réseau panlatin de terminologie) brengt terminologische instanties samen van landen met romaanse talen. Het doel is om een geharmoniseerde terminologische ontwikkeling te bevorderen. In deze belangstellingssfeer past ook de invalshoek van het 16de Realiter-congres dat de universiteiten van Bologna en Milaan op 1 en 2 oktober online organiseren. Het centrale thema betreft de verschillende aspecten van de relatie tussen terminologie en naast elkaar voorkomende, elkaar beïnvloedende culturen. Terminologie et interculturalité. Enjeux et perspectives wil vragen zowel belichten vanuit een meer theoretisch kader als in een meer toepassingsgericht verband zoals de terminologiepraktijk of de automatiseringscontext. De congreswebsite biedt verdere informatie.

Congres LTT

Zoals de initialen aangeven, heeft dit netwerk als doel om vanuit de Franse taalgemeenschap onderzoek te stimuleren gericht op de thema’s “Lexicologie, Terminologie, Traduction”. Vanuit deze taakstelling wordt intussen het twaalfde LTT-congres georganiseerd. De oorspronkelijke planning was in september in Napels maar door de coronacrisis is het congres uitgesteld tot de herfst van 2021. Vertaalwerkzaamheden in institutionele contexten vormen het centrale onderwerp. Het accent ligt daarbij op de meertaligheid van deze instellingen. Vragen die in dit specifieke communicatieverband rijzen, hebben onder meer betrekking op de aard van de teksten en de gebruikte terminologie, de wijze waarop technologische en terminologische hulpmiddelen de kwaliteit en snelheid van vertalingen bevorderen in die context, en welke vaardigheden daar van vertalers worden verwacht. Ook zijn er werkgroepen voorzien. Meer gegevens vindt u op de congreswebsite.

Terminologie en de kunst van het tafelen

In 2016 vond in Dijon een congres plaats over gastronomische en oenologische terminologie. Het zou het begin worden van een cyclus waarvan de vijfde editie dit jaar plaatsvindt in Limoges van 24 tot 26 november. De bestudeerde terminologie laat zich naast de termen voor voedsel en drank uitbreiden tot de hele tafelcultuur met inbegrip van tafelgebruiken, tafelbediening en maaltijdindeling. Aansluitend bij de reputatie van Limoges als porceleincentrum gaat ditmaal de belangstelling sterk uit naar de feestelijk gedekte tafel, met vooral aandacht voor terminologie voor tafelbenodigdheden zoals serviesgoed, hun materialen en ontwerp. U vindt hier meer informatie over Les terminologies professionnelles de la gastronomie et de l’ oenologie: arts de la table – dimensions créatives et culturelles.

Tools en bronnen

Culinaire termen

De bekende Amerikaanse taalkundige E. Sapir (1884-1939) vatte het al kernachtig samen: “Vocabulary is a very sensitive index of the culture of a people”. Termen maken deel uit van een lexicon en de uitspraak laat zich dan ook niet alleen toetsen aan de algemene taal maar ook in terminologisch verband. Niet alleen gemeten aan de congresreeks uit de vorige rubriek maar ook aan de hoeveelheid termen en hun assimilatie in de Franse, algemene taal blijft het culinaire een onmiskenbaar zwaartepunt in de Franse cultuur. Zoals het Vaktechnisch glossarium van Gastropedia illustreert met een lange lijst keukenbegrippen, is ook de invloed zeer groot op omringende talen zoals het Nederlands.

De Financiële Begrippenlijst

Het Nederlands beschikt over een aanzienlijk financieel-economische woordenschat. In de economieën van Nederland en Vlaanderen heeft de financiële dienstverlenende sector inderdaad een belangrijk aandeel. Hoewel de voertaal in de financieel-economische wereld vaak Engels is, en de Engelstalige inslag op de terminologie daardoor vergaand, documenteert De Financiële Begrippenlijst, ook de grote hoeveelheid Nederlands termmateriaal. Een omvattend beeld biedt de termbank die recent een mijlpaal bereikte toen de teller het aantal van 20.000 termen overschreed. Daarmee ondersteunt de termbank fundamenteel de financieel-economische beroepssector maar ook het onderwijs in de betreffende vakrichtingen. Naast een alfabetische ordening is ook een thematische indeling beschikbaar. Specifieke actualiteitswaarde bieden nog de rubrieken ‘Trending begrippen’ met een lijst van de 100 meest populaire begrippen van de afgelopen 48 uur en het begrip van de dag.

IATE

De IATE-termbank is voortdurend in ontwikkeling. Inhoudelijk zijn er geregeld updates maar ook functionaliteiten worden soms aangepast. Sommige wijzigingen zijn enkel intern beschikbaar, andere ook extern. Een overzicht van deze aanpassingen vindt u hier. Recent werd ook voor externe gebruikers de downloadfunctie verbeterd. Waar vroeger het downloadbare bestand zeer groot was en gebruikers een aparte tool (IATExtract) nodig hadden om hun taal of domein eruit te filteren, is het nu mogelijk om meteen te exporteren met toepassing van bepaalde filters. Men kan dus in IATE downloads aanvragen van een gewenste, kleinere en beter hanteerbare subset. Men kan filteren op taal, domein (IATE is gestructureerd op basis van EuroVoc-domeinen) en bepaalde criteria waaraan de termen moeten voldoen (termtype, waardering, betrouwbaarheid). Voor de download is er keuze uit twee formaten: TBX (TermBase eXchange, ISO 30042:2019) of CSV. Meer informatie is hier te vinden. Om van deze functie gebruik te maken, volstaat het om een externe EU Login-account aan te maken (rechtsboven in de IATE-pagina via “Log on”).

Uitgelichte term

afstandsonderwijs

"Afstandsonderwijs is ook in september een blijvertje", kopt de website van TV Limburg. Want "zolang er geen coronavaccin is, moeten leerlingen van het middelbaar minstens één dag per week afstandsonderwijs volgen." Sinds het begin van de coronacrisis is afstandsonderwijs onderdeel van het 'nieuwe normaal'. Het is een onderwijsvorm waarbij leerlingen niet fysiek in de klas aanwezig zijn, maar les krijgen via digitale middelen zoals Zoom en e-learning. Afstandsonderwijs is de tegenhanger van de traditionele term contactonderwijs, waarbij er sprake is van directe interactie tussen leerling en docent.

Meer onderwijstermen op ivdnt.org

Bericht van NL-term

TiNT 2020

In verband met de coronacrisis, de vele onzekerheden eromheen en de aanhoudende dreiging van besmetting heeft het bestuur van NL-Term besloten de voor 23 oktober 2020 geplande fysieke TiNT-dag in Brugge uit te stellen en te vervangen door twee gedeeltes: een op 23 oktober 2020 maar dan online in het teken van de herdenking van Simon Stevin en een fysieke TiNT-dag in Brugge op 15 oktober 2021. Nadere informatie volgt op www.nlterm.eu.

Agenda

• 7 - 11 september 2020, Antwerpen (België): International Summer School in Translation Technology