september 2019

bekijk deze nieuwsbrief in uw browser

Terugblik

4th International Translation Technology Summer School 2019

Van 2 september tot 6 september vond de jaarlijkse International Summer School in Translation Technology plaats in Anwerpen. Deze Summer School wordt door de KU Leuven - campus Antwerpen georganiseerd en is speciaal bedoeld voor professionals uit de vertaal- en/of localiseringsindustrie, die hun kennis van vertaaltechnologieën willen vergroten. Het is een intensieve week waarin gastlezingen gecombineerd worden met praktische workshops. Zij hadden in deze editie betrekking op localisering, vertaalhulpmiddelen, trends in audiovisuele vertalingen, machinevertalingen, en technische communicatie.

Corpusbouw & termextractie
De aard van deze onderwerpen vergt vaak inzicht in terminologische aspecten. Zo demonstreerde een workshop over corpusbouw en termextractie de mogelijkheden van SketchEngine voor vertalers (Carole Tiberius, INT; Iulianna van der Lek-Ciudin, KUL/INT). Corpora vormen immers een goede aanvulling op traditionele naslagwerken, zoals woordenboeken en encyclopedieën, doordat ze vertalers helpen om oplossingen te vinden voor vragen die deze naslagwerken vaak onbeantwoord laten. Dat kan onder meer het geval zijn bij nieuwe woorden in een specifiek vakgebied of bij het afwegen van keuzes voor de equivalente term in de doeltaal. Vanuit dit vertalersperspectief werden dan ook nuttige vaardigheden toegelicht zoals de opbouw van een vaktalig corpus met een aantal domeinspecifieke zoektermen (‘seedwords’), de extractie van termen hieruit en het uploaden van meertalige corpora in SketchEngine om er parallelle concordanties uit af te leiden.

Hulpmiddelen, termbanken & termenlijsten
Bij de vertaalhulpmiddelen passeerden SDL Multiterm en SDL Trados Studio de revue. In de introductie (Ken de wachter, Flynxo Consultancy) kwamen onderwerpen aan bod als het aanmaken van een volledig nieuwe of op basis van Excel-sheets samen te stellen termbank, het gebruik van de termbank tijdens de vertaling of het delen ervan met collega-vertalers. De praktijk van terminologiebeheer in een vertaalomgeving was ook het centrale thema van de workshop van Giuseppe Forte (Translation Centre for the Bodies of the European Union). De workflow van een vertaalopdracht werd er geschetst met toelichting van de terminologische bijdragen van de participanten in het vertaalproces. Verdeeld over terminologen, vertalers en projectmanagers krijgen terminologiegerelateerde activiteiten hier hun beslag in de vorm van termlijsten in verschillende formaten, termbanken, termextractie, interactieve termidentificatie tijdens de vertaling of revisie, productie en verbetering van terminologiedata zoals definities en andere datacategorieën, of terminologisch onderzoek naar concepten, vaktalige documentatie enz. Aansluitend bij deze bredere schets volgde een specifiekere uiteenzetting over de tools voor deze taken waaronder termbankcreatie, bestandsconversie van bestaand termmateriaal en extractie van nieuwe termen.

Nieuws

Nimdzi: systemen voor terminologiebeheer

Nimdzi, een bedrijf voor marktonderzoek en consultancy op het vlak van de taalindustrie heeft een rapport gepubliceerd over systemen voor terminologiebeheer. De vergelijking van de verschillende systemen heeft betrekking op uiteenlopende aspecten waaronder termextractie, workflow, integratie in CAT-tools en schrijftools, personalisering, morfologische ondersteuning enz. Het vergelijkende rapport is vrij toegankelijk voor leden; niet-leden kunnen inzage vragen in de volledige tekst.

Webinars

Voor audiovisueel onderricht over terminologie noteerden we de volgende aanbieders: 

• SDL gaat in een webinar nader in op een aantal in de praktijk geteste toepassingen voor terminologiebeheer en op besparing van kosten en tijd voor localisering. De titel luidt ‘Terminology management in practice - real world examples’, en is online beschikbaar.
• De webinar van Deutscher Terminologie-Tag is gepland op 24 oktober (10.00-11.00) en bespreekt mogelijkheden en beperkingen van terminologiecomponenten in cloudgebaseerde Translation-Memory-Systemen. Drie exemplarische systemen passeren de revue (Matecat, Memsource en Smartcat).

Workshop Terminology in Language Technology

Op 29 november 2019 wordt in Brussel in het kader van het Connecting Europe Facility-programma een workshop georganiseerd die, met het oog op infrastructuren voor digitale dienstverlening (Digital Service Infrastructures (DSIs) en de daarbij betrokken partijen, ingaat op terminologische uitdagingen en hulpmiddelen. In dit verband zijn vooral te noemen: het manueel of semi-automatisch aanmaken van terminologische hulpmiddelen, de koppeling ervan met andere soorten kennis, ondersteuning bij termidentificatie en -vertaling, de koppeling van terminologie en systemen voor machinevertaling, precieze betekenisuitwisseling tussen systemen of semantische interoperabiliteit en omgang met domeinspecifieke talen en meertaligheid. Meer informatie vindt u hier.

Internationale mastertraining EMLex

Sinds 2009/2010 biedt een consortium van een tiental hogeronderwijsinstellingen de internationale mastertraining EMLex aan (European Master in Lexicography) die sinds 2016/2017 ondersteuning krijgt van het studiebeurzenprogramma Erasmus+ voor opleidingen in het buitenland (EuRopean Action Scheme for the Mobility of University Students – Erasmus+ ). Deze studie leidt studenten gedurende 4 semesters op in de theorie en praktijk van de lexicografie en houdt tevens een stage in. Ook gespecialiseerde lexicografie en terminologie krijgen hun plaats, meer specifiek bij de gevorderde studiemodules waar studenten zich tijdens een pakket van 24-28 lesuren kunnen bekwamen in aspecten van de terminologie en terminografie en als leerdoel ook praktijkervaring met tools en corpora moeten realiseren. Een beeld van deze terminologieopleiding krijgt u hier.

TERMOS 2020

Een voortdurende uitbreiding van de groep specialisten die zich bezighoudt met terminologie en een diversiteit aan methodes en paradigma’s. Dergelijke onder meer kwantitatieve ontwikkelingen wijzen op een fase van expansie en doen tevens de vraag rijzen of en waar het verruimde terrein grenslijnen vertoont. Daarmee is meteen ook het thema gegeven van de internationale conferentie die de onderzoeksgroepen Vertaalwetenschap en Nederlandse Taal van de Universiteit Wrocław in 2020 organiseren van 5 tot 7 maart: GRENZEN van & in de TERMINOLOGIE.

Call for papers
Momenteel loopt een call for papers. Welkom zijn zowel bijdragen die kaderen binnen het bredere perspectief van de afbakening van de discipline en haar kernbegrippen, en interdisciplinaire samenwerking, alsook specifiekere onderwerpen over termen in verschillende maatschappelijke terreinen en terminologieproblemen bij het vertalen. Meer informatie vindt u hier.

EURALEX 2020

Van 8 tot 12 september wordt in Griekenland (Alexandroupolis) het negentiende internationale Euralex-congres georganiseerd. Het motto is: Lexicography for Inclusion. De onderwerpen beslaan de gebruikelijke brede waaier van lexicografie, lexicologie en corpuslinguïstiek maar er is ook plaats voor onderwerpen met een terminologische strekking: Lexicography for Specialised Languages, Terminology and Terminography. Abstracts worden ingewacht tot 3 februari 2020. Meer informatie vindt u op de website.

Tools en bronnen

Ontoterminology Editor

Ook in applicaties worden de uitgangspunten zichtbaar die de ontwikkeling van de discipline terminologie mee bepalen. Zo bestaat naast een traditionelere oriëntatie die zich in eerste instantie baseert op de analyse van objectieve concepten in de werkelijkheid, een meer tekstgerichte benadering die terminologie vooral bestudeert vanuit onderzoek van het wetenschappelijk en technisch discours. Voor deze laatste zijn bij uitstek tools geschikt die bijvoorbeeld dienen voor de bouw van corpora met technisch materiaal, termextractie, of die als terminologiecomponent zijn ingebouwd in applicaties voor tekstvertaling. De Ontoterminology Editor daarentegen is ontwikkeld vanuit de eerste invalshoek die conceptualisering van de werkelijkheid en voorstelling van de voorwerpen van de wereld als een van de centrale activiteiten ziet van de terminologie. 

Formele kenmerken
Een ontoterminologie is in deze optiek een terminologie waarvan het conceptuele systeem een formele ontologie is. Een ontologie beschrijft de concepten aan de hand van reeksen formele kenmerken (bijvoorbeeld, met kenmerk x, met kenmerk y, zonder kenmerk z) en kan ook concepten bevatten waarvoor in natuurlijke taal geen termen bestaan. Deze werkwijze resulteert in een hiërarchisch systeem van concepten die beschreven worden met computationeel verwerkbare kenmerkenreeksen. De computationele koppeling van termen in natuurlijke taal aan deze concepten gebeurt pas in tweede instantie binnen een linguïstisch systeem. Door export in een aantal formaten is het mogelijk de structuur te visualiseren. Wie graag een praktijvoorbeeld ziet, kan hier terecht voor een Franstalige tutorial.

Online raadpleegbare termenlijsten

Het begrip terminologie laat zich, behalve in de abstracte zin van wetenschappelijke discipline, ook meer concreet definiëren als ‘collectie van termen’. Deze laatste betekenis krijgt wellicht haar duidelijkste toepassing in de termenlijsten die voor de meest uiteenlopende vaktalen worden samengesteld. Het belang van dergelijke verzamelingen is moeilijk te onderschatten. Ze documenteren de mate waarin een taal zich voorbij de gangbare dagelijkse communicatiebehoeften in meer specialistische domeinen blijft ontwikkelen en vormen ook een handige vraagbaak voor de vele taalgerichte beroepsbeoefenaars zoals vertalers en technische schrijvers.

Het INT draagt graag bij aan het verzamelen van dit vakspecifiek taalmateriaal voor het Nederlands. Recent zijn links op de INT-website toegevoegd voor de volgende online raadpleegbare termenlijsten:

• Verklarende woordenlijst ondernemen (HB 615-715)
• Politietermen (ENG, NED) (Erik Brommeijer, Huub Groenenberg) (HV 8031-8080)
• Medische terminologie - specialismen/ziekenhuisafdelingen (ENG-NED) (Josefien Bruijn) (RA 960-1000)
• Van A tot Z termenlijst over het gebit (RK 301-493)
• Illustrated technical dictionary in six languages (NED, ENG, FRA, ITA, DUI, SPA) (Central Dredging Association e.a.) (TC 9)
• Virtual Knowledge Centre – Hydraulic Engineering Dictionaries and Glossaries (ENG, NED) (TU Delft) (TC 9)
• Terminology of Life Cycle Assessment as applied to waste management (ENG, NED) (Rianne van Eldik) - Centrum voor Terminologie-Gent (TD 194.6-194.68)
• Kneep en binding. Een terminologie voor de beschrijving van de constructies van oude boekbanden (W.K. Gnirrep, J.P. Gumbert, J.A. Szirmai) (Z 266-275)

Woorden voor Rembrandt

In 2019 wordt het 350ste sterfjaar van een van Nederlands bekendste schilders geëerd met tal van activiteiten. Naar aanleiding van dit Rembrandtjaar werd op het INT een gelegenheidswoordenboekje met 17de-eeuwse schilderstermen samengesteld, van aanleggen tot zwaddering, termen die vast alle tot Rembrandts vakjargon behoorden. Hun aantal is afgestemd op de leeftijd die Rembrandt in zijn sterfjaar 1669 had bereikt: 63 termen voor evenveel levensjaren. Citaten uit het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), of rechtstreeks uit 17de-eeuwse schildershandleidingen leveren de contextzinnen.

Uitgelichte term

tendo calcaneus

De tendo calcaneus is een stevige pees die de kuitspieren met het hielbeen verbindt, beter bekend onder de naam achillespees. De achillespees is vernoemd naar de Griekse held Achilles. Hij werd door zijn moeder, de zeenimf Thetis, in het water van de rivier de Styx ondergedompeld waarna hij onkwetsbaar was. Afgezien van zijn hiel, omdat zijn moeder hem op die plek vasthield. In de Trojaanse Oorlog werd de kwetsbare plek Achilles fataal toen Paris, zoon van de Trojaanse koning Priamus, die met een giftige pijl doorboorde. Tendo calcaneus is de wetenschappelijke naam voor de achillespees, en ook tendo Achillis komt voor (zie het Algemeen Nederlands Woordenboek).

Meer medische termen op ivdnt.org

Bericht van NL-Term

TiNT 2019: Kiezen voor Nederlandse vaktaal?!

TiNT staat voor Terminologie in het Nederlandse Taalgebied en is een jaarlijks terugkerend evenement dat een breed forum biedt voor belangstellenden op het gebied van de Nederlandstalige terminologie. Voor de editie 2019 wordt samengewerkt met het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT), dat zijn thuishaven in Leiden heeft.

TiNT 2019 heeft de uitdagende titel Kiezen voor Nederlandse vaktaal?! – tegelijk bedoeld als vraagstelling en als aanmaning. De discussie over de verengelsing van ons taalgebied is alomtegenwoordig.We vinden de verengelsing terug in de algemene omgangstaal, maar ze is ook nadrukkelijk aanwezig in de vaktaal. Welk standpunt moet een terminoloog/vertaler hieromtrent innemen? Moeten de Engelse termen worden aanvaard omdat ze nu eenmaal gemakkelijk ingang vinden, of moeten er altijd volwaardige Nederlandse equivalenten worden gezocht? Is dat een strijd tegen windmolens? We betrekken de deelnemers in het debat: in drie werkgroepen bootsen we de stadia na die terminologen/vertalers doorlopen als zij met een nieuw begrip worden geconfronteerd en daarvoor een passende Nederlandse (voorkeurs)term moeten vinden of voorstellen.

De thematiek van de verengelsing wordt eerst in een plenaire lezing vanuit een taalpsychologische optiek geanalyseerd door prof. dr. Annette de Groot (em. Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, Programmagroep Brain & Cognition), waarna het publiek in werkgroepen aan de slag gaat met concrete voorbeelden.

TiNT 2019 is bedoeld voor een breed publiek van vertalers, terminologen, ambtenaren bezorgd om heldere taal, wetenschappers bezorgd om een toegankelijke wetenschapstaal, onderzoekers en belangstellenden op het gebied van de Nederlandstalige terminologie. Ook studenten zijn nadrukkelijk welkom. Zij kunnen gratis deelnemen, maar moeten zich wel registreren op de website en hun studierichting aangeven.

Voor het volledige programma, de online inschrijving en andere praktische informatie verwijzen we naar de website van NL-Term en de INT-website. Deelname kost 40 euro, inclusief lunch en afsluitende borrel. Voor studenten is deelname gratis. Tolken en vertalers die deelnemen aan TiNT 2019 komen in aanmerking voor PE-punten, maar moeten die zelf aanvragen bij Bureau WBTV.

Agenda

• 29 november 2019, Leiden (Nederland): TiNT 2019
• 29 november 2019, Brussel (België): Terminology in Language Technology

• 1 - 3 oktober 2019, Sintra (Portugal): Elex 2019
• 3 - 4 oktober 2019, Faro (Portugal): ReCLes.pt 2019 International Conference
• 17 - 18 oktober 2019, Vilnius (Litouwen): 3rd International Conference on Terminology
• 25 oktober 2019, Karlsruhe (Duitsland): DTT-Grundlagenseminar „Grundlagen, Werkzeuge, Prozesse“
• 7 - 9 november 2019, Athene (Griekenland): 12th Conference "Hellenic Language and Terminology"
• 12 - 14 november 2019, Stuttgart (Duitsland): tcworld conference 2019
• 22 - 24 november 2019, Bonn (Duitsland): Übersetzen und Dolmetschen 4.0
• 29 november 2019, Dublin (Ierland): ToTH Workshop: Term Formation