september 2022

bekijk deze nieuwsbrief in uw browser

Nieuws

Theoretical Perspectives on Terminology

Recent verscheen als deel 23 in de reeks Terminology and Lexicography Research and Practice (TLRP) de studiebundel Theoretical Perspectives on Terminology. Explaining terms, concepts and specialized knowledge, onder redactie van Pamela Faber en Marie-Claude L’Homme. Het boek wil een omvattend kader schetsen. Het doel is om de lezers een beeld te geven van de verschillende benaderingswijzen die zich hebben ontwikkeld in de discipline van de terminologie vanaf Wüster tot de recentere ontwikkelingen. Een keerpunt ziet deze studie omstreeks 1990. Voorheen werd de traditionele terminologie sterk geïnspireerd door de General Theory of Terminology (GTT) die sterk onder invloed stond van een standaardiseringsgedachte voor gespecialiseerde communicatie vanuit vooraf bepaalde conceptsystemen en eenduidige relaties met termen. Nadien begint een nieuwe fase met de ontwikkeling van verschillende benaderingswijzen. Een gedeeltelijke verklaring daarvoor zien de auteurs in de verruiming van de toepassingen van de terminologie. Deze werd, behalve voor genoemde standaardiseringsdoeleinden, eveneens ingezet voor gespecialiseerde vertaling, taalplanningspolitiek vanuit sociolinguïstische overwegingen, en - vanuit een relatie met de informatiewetenschappen, lexicografie, en Natural Language Processing - bij het ontwerp en de ontwikkeling van kennisbronnen zoals gespecialiseerde woordenboeken, termbanken, ontologieën enz. Samen met deze diversificatie in toepassingen voltrekt zich eveneens een forse expansie in theoretische reflectie en een diversificatie in de theorievorming en de onderbouwing van de terminologie.
Indeling
Om de ontwikkeling van deze discipline weer te geven zijn de hoofdstukken hoofdzakelijk thematisch en chronologisch geordend in zeven delen. Het eerste is gewijd aan de GTT, de kritiek daarop en het blijvende belang van de toepassing ervan in een soms aangepaste versie. Het tweede deel van het boek behelst de hoofdstukken die handelen over benaderingen die zich evenals GTT baseren op kennisstructurering maar deze modelleren overeenkomstig verder ontwikkelde types en indeling van conceptuele relaties. In het derde deel komen de socioterminologie en culturele terminologie aan bod die in reactie op GTT tot stand kwamen met een meer descriptief standpunt en aandacht voor de contexten waarin termen worden gebruikt. Het vierde deel over tekstuele terminologie belicht hoe informatie over termen uit teksten kan worden verzameld. Corpusgebaseerde terminologie komt aan bod in deel vijf en belicht de samenhang tussen tekstgenres en kennispatronen, en terminologie. Tegenover de rigide ordening van concepten volgens het GTT-paradigma rijst nog de vraag hoe terminologisch inzicht en begripsordening zich verhouden tot cognitieve processen in de menselijke geest. Deze onderwerpen behandelt deel zes. Sectie zeven tenslotte richt zich op de aspecten termvariatie en -equivalentie. Daarvoor vormen flexibelere benaderingen die meer dan GTT rekening houden met de sociolinguïstische en de socioculturele realiteit, een geschikter onderzoekskader.

Terminology without Borders

Internationalisering en het streven naar netwerken typeren sterk het DNA van de EU en haar activiteiten. We treffen deze kenmerken evenzo aan in het project Terminology without Borders dat TermCoord (Terminology Coordination Unit) sinds enige jaren aan het uitbouwen is en dat nu tien domeinen omvat: geneeskunde, milieu, cultuur, vrouwenrechten, rechtspraak, visserij en maritieme aangelegenheden, onderwijs, voedsel, technologie en financiën. Het initiatief beoogt op vrijwillige basis via meertalige terminologieprojecten samenwerking tot stand te brengen met hogeronderwijsinstellingen zoals universiteiten, of instanties en individuele partners die actief zijn binnen de discipline van de terminologie. Intussen gaat het al om een netwerk dat in de voorbije jaren uitgroeide tot bijna 30 universitaire partners.
Op de hoofdpagina van de website worden de krijtlijnen uitgezet waarbinnen de samenwerking tot stand komt. Onder de knop “Cooperation” vindt men de formulieren waarmee een partij zich kan aanmelden en ook TermCoord een verbintenis aangaat. Een kort overzicht van de werkzaamheden onderscheidt overkoepelend voor de domeinen een standaardverloop in enkele stappen: termextractie uit corpora, onderzoek door studenten naar termequivalenten en een controle door vakdeskundigen van de deelnemende instelling of partner. De werktalen zijn niet beperkt tot de 24 officiële talen van de EU en de taalkeuze wordt door de deelnemende instantie bepaald. Na validatie van de resultaten door EU-terminologen is uiteindelijk opname in de IATE-termbank beoogd. Om het projectproces te ondersteunen worden onder de knop “Toolbox” nog suggesties voor technische hulpmiddelen aangeboden. Mogelijkheid tot mailcommunicatie met de respectievelijke coördinatoren van de 10 domeinen is op deze hoofdpagina eveneens voorzien.
Op het niveau van de individuele domeinen zijn de websites op een uniforme wijze opgebouwd. Te noteren is zeker dat ter ondersteuning telkens een “resource centre” is voorzien dat het publiek beschikbare termbanken, glossaria e.d. ter beschikking stelt. Onder de knop “Projects and Collaborations” krijgt men toegang tot zowel de informatie over de personen die het project uitvoerden als tot het resultaat met een overzicht van de respectievelijke projecttermen. Afhankelijk van de projectopzet beperken de resultaten zich tot de registratie van vertaalequivalenten of bieden ze een ruimer begripskader met contextzinnen e.d.

Les projets de recherche en terminologie : dynamiques et résultats

Terminologieprojecten komen vaak tot stand in het kader van openbare, nationale of internationale toekenning van toelagen en beurzen voor onderzoek of worden tevens gerealiseerd binnen specifieke instellingen en instituten. Op 6 en 7 oktober streven de 18e Journée Scientifique van REALITER en het 32e colloquium van ASS.I.Term (Associazione Italiana per la Terminologia) naar een overzicht van de dynamiek en resultaten van actuele terminologieprojecten in de Romaanse taalgebieden. Ze beogen dit op basis van hoofdlijnen zoals methodologische benadering in de terminologie, terminologie en gespecialiseerde vertaling, terminologie en onderwijs in talen voor specifieke doeleinden, terminologie en gespecialiseerde communicatie, en terminologie en taalpolitiek.

DTT-studiedagen

Deutscher Terminologie-Tag e.V. organiseert dit najaar een reeks studiedagen, respectievelijk ter introductie en voor kennisverdieping. Doelgroepen zijn vertalers, tolken, terminologen, technische schrijvers en vakdeskundigen met een meertalig werkterrein. Basisonderricht staat op 14 oktober op het programma en gaat nader in op de elementaire terminologiebegrippen, onderzoek en extractie van termen, het terminologisch werkproces in een bedrijfscontext en de inrichting van termbanken. De gevorderde opleiding daarentegen neemt verschillende dagen in beslag in de periode van 17 november tot 3 december. De studiesessies openen met de beschouwing van doelen, methoden en technische hulpmiddelen in functie van specifieke terminologieprojecten. Productie, opbouw, terbeschikkingstelling en kwaliteitswaarborging zijn thema’s die scherper inzoomen op aspecten van het concrete terminologiewerk. Kennisordening door middel van begripssystemen en computationeel-technische instructie over data-uitwisseling in verschillende digitale formaten sluiten de reeks af.

3rd International Conference. Terminology – Heritage and Modernity

In Tbilisi (Georgië) organiseert het Arnold Chikobava Instituut voor Linguïstiek op 29 en 30 oktober een derde internationaal congres met als thema “Terminology – Heritage and Modernity”. Het thematisch bereik omvat vier deelgebieden. Terminologieplanning dekt een onderwerpenscala af van voorbereiding, formulering en implementatie van terminologiebeleid en laat zich concretiseren naar beleid binnen sectoren als wetenschappen, onderwijs en technologische ontwikkelingen. Standaardisatie en harmonisering vormen een tweede onderzoeksveld. De terminologie in relatie tot het digitale tijdperk levert stof op voor beschouwingen over technische ondersteuningsprogramma’s voor terminologie en internationale standaarden voor termbanken. Een vierde meer diachroon georiënteerd subdomein biedt ruimte voor de behandeling van onderwerpen over de oorsprong en vorming van gespecialiseerde terminologie en concepten.

Tools en bronnen

Protégé

De steeds verder schrijdende digitalisering en daarmee samenhangende visualisering van data zorgen voor een uitstekend ontwikkelingskader voor ontologieën. Traditioneel staan deze te boek als een zeer indringende vorm van terminologische beschrijving. Ze nemen een positie in bovenaan de zogenaamde semantische ladder waarin men de verschillende beschrijvingsvormen voor gecontroleerde en gestructureerde vakwoordenschat pleegt te ordenen (zie bijv. T. Pellegrini & A. Blumauer (Eds.), Semantic Web, 2006, p. 9-25; Estrada 2009, p. 47, enz.)
Deze voorstelling geeft het toenemende vermogen weer van verschillende systemen om kennis te organiseren door middel van begripsordening. Zo bevinden zich nog onderaan de glossaria en gespecialiseerde woordenboeken die zich beperken tot een louter alfabetische inventarisatie van hun termbeschrijvingen. Een trede hoger staan de taxonomieën die een kennisdomein inzichtelijk maken door de begrippen ervan te plaatsen in een hiërarchische classificatie. Thesauri vervolgens maken niet alleen de hiërarchische verhouding inzichtelijk door de begrippen te structureren volgens bredere en specifiekere termen maar vermelden eveneens de synoniemen, voorkeurstermen en verwijzingen voor associatieve relaties. Topic maps op hun beurt visualiseren bovendien de informatie van thesauri. Een bijzonder potentieel in de weergave van kennisdomeinen hebben tenslotte de ontologieën. Zij bieden een formele beschrijving van kennis in de vorm van de weergave van de concepten binnen een domein of althans van een groot deel ervan, én hun onderlinge relaties.
Voor het ontwerpen van een ontologie is gaandeweg het publieksbereik vergroot. Daaraan is bijgedragen door de ontwikkeling van gebruiksklare programmatuur zoals het systeem dat de universiteit van Stanford ontwikkelde onder de naam “Protégé” (desktopversie 5.5.0) en dat online gratis toegankelijk is. Het programma beschikt over eigen documentatie om de gebruiker wegwijs te maken. Daarnaast circuleert onder de titel “pizza tutorial” ook een bevattelijke introductie die geïnteresseerden bij wijze van oefening stapsgewijs een ontologie laat ontwerpen van een aantal variëteiten van dit populaire voedsel. De basiselementen waarmee dit systeem opereert zijn individuele objecten, de klassen die deze individuele objecten bevatten, en relaties. Om zo’n ontologische beschrijving mogelijk te maken dient men de objecten en hun klassen te bepalen, de eigenschappen die hen verbinden vast te leggen, domeinklasse en bereik van de eigenschappen aan te geven, restricties te specificeren, namelijk of bepaalde relaties noodzakelijke dan wel noodzakelijke en voldoende voorwaarden betreffen enz. Via de functionaliteit ‘ontograf’ is het mogelijk om ingevoerde waarden in Protégé te visualiseren.

Voorbeeld met enige relaties:
Conceptuele relaties zoals partitieve en associatieve kan men formuleren via het tabblad ‘ObjectProperties’ waarmee men een relatie kan uitdrukken tussen de objecten van twee klassen, bijvoorbeeld ‘HeeftDeel’ voor een partitieve relatie, of, ‘IsGemaaktVan’, ‘HeeftFunctie’ voor een associatieve relatie. Wie geïnteresseerd is in een uitgebreidere behandeling van conceptuele relaties binnen een complexe casus in Protégé kan er de studie van M. Ramos op naslaan: Knowledge Organization and Terminology: application to Cork (p. 214 e.v.).

55 nieuwe termenlijsten ENT

Verzamelingen van termenlijsten vertegenwoordigen een essentieel onderdeel van het lexicon van een taal. Als graadmeter voor gespecialiseerd taalgebruik helpen ze mee uitdrukken in hoeverre een taal beschikt over expressiemiddelen buiten de algemene communicatiebehoeftes. Terzelfdertijd dient zich de vraag aan van de ordening van deze soort taalmateriaal. Op de website van het Expertisecentrum Nederlandstalige Terminologie is gekozen voor de onderwerpenclassificatie van de Library of Congress, een internationale standaard die veel universiteitsbibliotheken, ook in Nederland, hanteren om hun omvangrijke boekenbezit inhoudelijk te ordenen.
Door de kwantiteit en variatie van termcollecties is pragmatisch veel winst te halen bij het verzamelen en ordenen volgens dit onderwerpgerelateerd systeem. Deze termverzamelingen die op de ENT-website steeds betrekking hebben op het Nederlands, hetzij eentalig of meertalig, kunnen de beoefenaren van taalberoepen van waardevolle informatie voorzien zoals begripsomschrijvingen of vertaalsuggesties. De meer taalkundig georiënteerde onderzoeker kunnen zij in principe eveneens inspireren, zoals voor vragen naar de specifieke afbakeningscriteria voor vaktaaldomeinen, hun taxonomische indeling, de vergelijking met tekstcorpora, en de hoeveelheid termen die een specifieke taal voor een domein ter beschikking heeft.
De verzameling van dergelijke termcollecties voltrekt zich stapsgewijs. In totaal zijn aan de rubriek Termenlijsten recent de onderstaande 55 nieuwe verzamelingen toegevoegd. In de toekomst wordt de verzameling verder uitgebreid. Suggesties voor nieuwe aanvullingen zijn derhalve welkom.

Berichten van NL-Term

TiNT 2022: Terminologie in Juridische Taal

AANKONDIGING/UITNODIGING
Op 21 oktober 2022 organiseert Veldorganisatie NL-Term voor de veertiende keer de TiNT-dag. TiNT staat voor Terminologie in het Nederlandse Taalgebied. Dit jaarlijks terugkerende evenement biedt een forum aan beroepsbeoefenaars, onderzoekers, studenten en belangstellenden op het gebied van de Nederlandstalige terminologie. TiNT geeft aldus de deelnemers de gelegenheid tot het uitwisselen van kennis en ervaring en tot netwerken. De dag is ook bedoeld om zowel het onderzoek als de praktijk op het gebied van de Nederlandstalige terminologie te presenteren aan een breed publiek. TiNT 2022 heeft als thema Terminologie in Juridische Taal en vindt plaats aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, van 9.15 tot 18.00 uur.
Ieder vakgebied heeft een eigen vaktaal en terminologie, maar van al deze vakgebieden is het juridische misschien wel het moeilijkste. Niet alleen door de specifieke eigen vaktaal en terminologie die vaak moeilijk te doorgronden zijn, maar ook – zeker het vertalen en tolken – doordat er grote verschillen kunnen zijn tussen rechtstelsels.
Op deze TiNT-dag zal juridische taal belicht worden vanuit diverse perspectieven. De sprekers zijn afkomstig uit diverse instellingen: Nederlandse vertaalafdeling Hof van Justitie van de EU, Afdeling Verdragen Ministerie van Buitenlandse Zaken, Vertaaldienst Belgisch Grondwettelijk Hof, Belastingdienst, Utrecht Institute of Linguistics OTS en de balie Brussel.
Tijdens deze TiNT-dag zal ook de Simon-Stevinpenning voor terminologie worden uitgereikt en wel aan prof. dr. Frieda Steurs (directeur Instituut voor de Nederlandse Taal INT en hoogleraar KU Leuven Campus Antwerpen, faculteit Letteren).

De dag wordt afgesloten met een borrel.

Zoals steeds richt de TiNT-dag zich tot een ruim publiek van taalgebruikers: wetenschappers, juristen, ambtenaren, vertalers, tolken, communicatieverantwoordelijken van bedrijven en organisaties, studenten.
Aanmelding en voorwaarden
Fysiek of online?
TiNT 2022 wordt in hybride vorm georganiseerd:

Hoe aanmelden?
Aanmelden kan via deze inschrijflink: https://forms.gle/WF9sygiVoBZGpC3s7

Hoeveel betaal ik?
We vragen een bescheiden bijdrage van 45 euro om de organisatiekosten te helpen betalen. Studenten betalen 25 euro.
Deze prijzen gelden zowel voor wie in Amsterdam deelneemt als voor online deelnemers.
De betaling dient te gebeuren op rekeningnummer BE91 0013 1414 4276 van NL-Term (BIC GEBA BE BB). De aanmelding is pas definitief na ontvangst van de betaling.
Kan ik PE-punten krijgen als ik TINT 2021 bijwoon?
Tolken en vertalers die deelnemen aan TiNT 2022 komen in aanmerking voor PE-punten, maar moeten die zelf aanvragen bij Bureau WBTV.

Programma TiNT-dag 2022

Terminologie: Domeinverlies en –winst

Thema
Het concept domeinverlies is ontstaan in de Scandinavische landen in de jaren negentig en werd door Laurén, Myking & Picht gedefinieerd als “Verlies van het vermogen om te communiceren in de nationale taal op alle niveaus van een kennisgebied vanwege een gebrekkige verdere ontwikkeling van de noodzakelijke middelen van professionele communicatie”. De belangrijkste van die ‘noodzakelijke middelen’ zijn de termen die nodig zijn om in de eigen taal over specifieke professionele onderwerpen te communiceren. De term domeinverlies sloeg snel aan en werd een modewoord dat werd gedeeld door journalisten en opgepikt door nationale taalcommissies (Haberland 2005). Laurén, Myking & Picht breidden hun theorie uit en bedachten ook de termen domeinverovering en domeinherovering, om te verwijzen naar voorbeelden waar een nationale taal de eigen communicatiemiddelen bedenkt in een bepaald domein of in die middelen voorziet waar ze aanvankelijk ontbraken.
Critici
Er zijn ook critici van de domeinverliestheorie: Hultgren (2016) noemt domeinverlies een misleidende term die de aandacht afleidt van andere, meer fundamentele discussies. Ze stelt dat het misschien passender is om te spreken van "gebrek aan domeinwinst". Haberland (2019) bekritiseert het domeinconcept en benadrukt tegelijkertijd dat variatie in taalgedrag een zeer waardevol onderzoeksgebied blijft dat vanuit verschillende invalshoeken kan worden benaderd. In Myking (2011) komt de coauteur van het originele baanbrekende artikel over het onderwerp hierop terug en merkt op: “Het is mogelijk dat er te veel discussie is gewijd aan de negatieve aspecten van domeinverlies en dat een positieve verschuiving van de focus naar domeinverovering productiever zou zijn”. In een later artikel stelt hij dat taalplanning, of liever gezegd “taalmanagement” altijd mogelijk is, maar dat de uitkomst ervan niet voorspelbaar is.
Bezorgdheid over de invloed van dominante talen op lokale talen, met name in professionele contexten, blijft bestaan, evenals zorgen over het (digitale) uitsterven van minderheidstalen. Omgekeerd zijn er veel pogingen, succesvolle en niet-succesvolle, om talen te verrijken met taalspecifieke termen voor nieuwe concepten. Het congres beoogt al deze problemen aan bod te laten komen en theoretische bijdragen maar ook praktijkvoorbeelden zijn welkom.
Keynotesprekers
Er zullen vier plenaire sprekers zijn:

Daarnaast nemen de leden van het Organisatiecomité ook deel aan de werkzaamheden van het Wetenschappelijk Comité.
Congreswebsite
https://domainlossandgain2023.eu
Literatuur
Haberland, H. (2005). Domains and domain loss. In B. Preisler, A. Fabricius, H. Haberland, S. Kjærbeck, & K. Risager (Eds.), The Consequences of Mobility: Linguistic and Sociocultural Contact Zones (pp. 227-237). Roskilde Universitet.
Haberland, H. (2019). “Domains.” In J. Darquennes, J. Salmons & Wi. Vandenbussche (Eds.), Handbook Language Contact, Vol. 1. Berlin, de Gruyter Mouton, pp. 395-403
Hultgren, A. K. (2016). Domain Loss: the rise and demise of a concept. In A. Linn (ed.) Investigating English in Europe: Contexts and Agendas. Berlin, Mouton, pp. 153-158.
Laurén, C., Myking, J. & Picht, H. (s.d.). Domain Dynamics – Reflections on Language and Terminology Planning. Infoterm. http://www.infoterm.info/pdf/activities/Picht_DomainDynamics.pdf
Myking, J. (2011), Special language management – parameters and constraints. Journal of the International Institute for Terminology Research, 22, pp. 30-42.

Sponsoren

Agenda