Vertrek van Fidesz schudt Europese verhouding en op

DAAR GAAT HIJ: Interne huisregels en precieze stemverhoudingen binnen fracties in het Europarlement zijn meestal niet de meest sappige materie. Maar bij de Europese Volkspartij (EVP), de christendemocratische, grootste fractie waar onder meer het CDA en de Duitse CDU/CSU onder vallen, zorgde het vorige week woensdag voor vuurwerk. Na een interne stemming trok de Hongaarse premier Viktor Orbán zijn 12 Europarlementariërs terug – vooruitlopend op de nieuwe regels waarmee ze waarschijnlijk sowieso geschorst zouden zijn. Lees hier nog even terug wat er woensdag precies gebeurde.

Fidexit: EVP-fractievoorzitter Manfred Weber sprak woensdag van een „droevige dag” Het bijeenhouden van de fractie is, zo benadrukte hij, uiteindelijk niet gelukt en daarom „gaf de groep vandaag een duidelijk signaal dat het vooruit wil.” Daarbij ligt de nadruk vooralsnog op groep – of Fidesz ook definitief uit de moederpartij EVP vertrekt is nog niet zeker. Maar de afgelopen dagen lijkt dat scenario wel steeds waarschijnlijker te worden. Zo liet de Beierse premier en prominent CSU-politicus Markus Söder dit weekend weten dat het wat hem betreft volledig voorbij is met het huwelijk tussen de EVP en Fidesz. „Fidesz heeft uiteindelijk afscheid genomen van de EVP en haar christendemocratische waarden en reizigers moet je niet tegenhouden”, aldus Söder dit weekend in de Süddeutsche Zeitung. Belangrijk, omdat de Beierse premier zeer waarschijnlijk een gooi doet naar het Bondskanselierschap. De reactie uit Boedapest liet niet lang op zich wachten. Orbáns kabinetschef gaf direct aan dat het volledige vertrek van Fidesz inderdaad „louter nog een technische kwestie is”.

All by themselves: Tijdens de plenaire zitting die vandaag begint staan de 12 Fidesz-MEP’s er alleen voor. Maar over waar ze in de toekomst heen gaan en wat hun vertrek betekent voor de verhoudingen in het Europarlement en de EU wordt al volop gespeculeerd. Vrijdag gaf Orbán zelf aan dat er wat hem betreft een nieuwe politiek thuis moet komen voor „mensen zoals wij, die hun familie wil beschermen en hun vaderland verdedigen.” Hij hintte naar de Poolse PiS-partij en de Italiaanse Lega van Matteo Salvini als mogelijke bondgenoten. In het Europarlement zitten die beide partijen alleen in twee verschillende fracties: respectievelijk de conservatief-eurosceptische ECR en de rechts-nationalistische I&D. Waar Orbán uiteindelijk voor kiest óf dat er een nieuwe partij zal ontstaan is nog onzeker.

Concert européen: Zeker is wel dat de verhoudingen opgeschud zijn. Zo is de EVP in omvang geslonken, en heeft ze nog maar 30 zetels minder dan de sociaaldemocraten. Sluit Fidesz zich aan bij de ECR, dan wordt die partij groter dan de Groenen. Belangrijker nog zijn de inhoudelijke veranderingen die te verwachten zijn, schrijft Votewatch in een interessante analyse. De EVP wordt hierna ‘linkser’ en verliest bovendien een deel van de felste verdedigers van de vrije open markt - relevant ook voor Nederland. Votewach wijst ook op de mogelijke geopolitieke gevolgen. „EU-landen met belangrijke zakenbelangen in Hongarije zoals Duitsland en Frankrijk maar ook ‘rijkere’ landen als Oostenrijk en Nederland, lopen het risico terrein te verliezen ten gunste van niet-EU-spelers die niet altijd dezelfde belangen hebben als zij: de VS, het VK maar ook Rusland, China en Turkije.”

SUPERMARIO: De handschoenen zijn nu echt uitgetrokken, in de mondiale strijd om vaccins. Donderdag werd duidelijk dat Italië voor het eerst de uitvoer van AstraZeneca-vaccins heeft geblokkeerd. Rome wordt gesteund door de Europese Commissie, en het is nu wachten op de volgende lading die het continent niet mag verlaten. In het besluit is duidelijk de hand van de nieuwe Italiaanse premier Mario Daghi te zien, die al tijdens zijn eerste EU-videotop onlangs een spectaculaire entree maakte door fel van leer te trekken tegen farmaceuten en de EU verweet te soft te zijn. Het wonderlijke gevolg is dat Draghi nu ook lof krijgt toegezwaaid van de rechtsnationalistische en tot voor kort zeer EU-sceptische Matteo Salvini, die op Twitter liet weten trots te zijn dat zijn land als eerste de export uit Europa blokkeerde.

Greed is good: De scramble for vaccins lijkt voorlopig alleen maar in hevigheid toe te nemen. Eerder werd al duidelijk dat de EU waarschijnlijk AstraZeneca-vaccins wil gaan ontvangen uit nota bene India, dit weekend berichtte de FT dat ook de Verenigde Staten mogelijk AZ-vaccins aan Europa gaan leveren. Of de VS dat ook toe gaan staan is echter nog onzeker. De Europese exportblokkade zorgt inmiddels ook in Brussel voor ongemak: niet iedereen binnen de Commissie is er even gelukkig mee, en ook voorzitter van de Handelscommissie Bernd Lange waarschuwde dit weekend voor de ‘doos van Pandora’ die het besluit kan openen.

Gouden bergen: Nu het einde van het eerste kwartaal nadert, komen niettemin grotere leveringen in zicht. Althans: als alles volgens plan gaat. Na het succes van al haar eerdere glanzende beloftes voegde Commissievoorzitter Von der Leyen er vanochtend in de Duitse pers weer een aan toe: vanaf volgende maand kan de EU inderdaad rekenen op 100 miljoen doses per maand. Waarvan akte. Een belangrijk besluit volgt hoe dan ook later deze week, als het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) donderdag goedkeuring verleent aan het Johnsson-vaccin.

MET UITSTERVEN BEDREIGD? Met nog iets meer dan een week te gaan tot de Tweede Kamerverkiezingen is het moeilijk aan politici in de media te ontkomen. Maar over één onderwerp gaat het weinig, en volgens sommigen véél te weinig: Europa. Vandaar de hashtag #EUolifant, die op Twitter nu al een tijdje wordt ingezet om in de campagnes meer aandacht voor Europa te vragen. Een van de initiatiefnemers is oud-VVD-Kamerlid Arend Jan Boekestein, maar, benadrukte hij toen ik hem erover belde, „een succesvol idee heeft vele vaders”. Naast Boekestijn loggen ook hoogleraren Catherine de Vries en Mathieu Segers, publicist Joshua Livestro en ondernemer Jan Schoonis afwisselend in op het olifanten-account om het debat aan te jagen.

Best belangrijk: Dat lukt vrij aardig, vindt Boekestijn: de hashtag wordt veel gebruikt, politici en journalisten pikken het op. „Maar politici zijn nog altijd bang om kiezers te verliezen als ze over Europa beginnen. Er leven in Nederland zoveel onwaarheden over Europa, terwijl je nu juist moet beginnen met draagvlak creëren voor Europese ontwikkelingen. Je voelt aan alles dat er grote veranderingen aankomen, over gemeenschappelijke leningen, over het begrotingspact. Nederland creërt voor zichzelf een nederlagenstrategie door alleen maar tegen te zijn. In de campagne zou het nu juist over een andere blik op Europa moeten gaan.”

Olifantje onder het gras? Maar wacht eens: Boekestijn zelf heeft zich inmiddels expliciet tot fan van de nieuwe pan-Europese partij Volt ontpopt. Is de @EUolifant niet stiekem een campagnevehikel van die partij? „Absoluut niet”, zegt Boekestijn. „Ik heb zelf helemaal kleur bekend, maar dat moet je de andere initiatiefnemers niet in de schoenen schuiven. Die willen gewoon het debat stimuleren.” We zullen hem op zijn olifantenogen moeten geloven.

PUIGDEMONT AFLEVERING 83: Volgt u het nog? Terwijl voor de meeste Europeanen de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd naar achterin de prioriteitenlijst is geduwd, strijdt een clubje Catalaanse separist-ballingen in het Europarlement nog altijd voort. Collega Tijn schreef onlangs al dit mooie verhaal over hoe Carles Puigdemont vanuit zijn casa in Waterloo het vlammetje brandend houdt. Maar na vandaag zou dat er zomaar anders uit kunnen zien: vanmiddag stemt het Europarlement over het opheffen van de immuniteit van de Catalanen. Grote kans dat dat gebeurt, hoewel een groep (oud-)Europarlementariërs deze week opriep dat vooral niet te doen. (Enige Nederlandse ondertekenaar: oud-GroenLinks Europarlementariër Marije Cornelissen.) Het afnemen van immuniteit zou betekenen dat de bal weer bij België komt te liggen, dat dan het hyperheikele besluit moet nemen al dan niet in te gaan op Spaanse verzoeken om uitlevering. Ik vroeg Koen Greven, onze man in Madrid, of men daar erg naar uitkijkt:

„Het leeft niet bijzonder meer in Spanje: de strijd om de onafhankelijkheid in Catalonië is een beetje geluwd. Dat neemt niet weg dat de spanning direct zou oplopen als Carles Puigdemont zijn immuniteit kwijt zou raken en opnieuw in een onzekere positie terechtkomt. Spanje zal zeker de uitlevering eisen van de voormalige regiopresident. Het is moeilijk te zeggen of dat nu wel een haalbare kaart zal zijn. De zaken staan er in ieder geval wel anders voor dan in 2017 toen Puigdemont werd verdacht van rebellie. Omdat België dat delict niet kent volgde er geen uitlevering. Het gaat nu om zaak waarbij andere Catalaanse politici al volgens het Spaanse strafrecht zijn veroordeeld tot jarenlange straffen. Onder anderen voor opruiing en burgerlijke ongehoorzaamheid. Het zal nu veel lastiger zijn voor België een verzoek af te wijzen.”

VORIGE WEEK MISSCHIEN GEMIST:

- De EU-commissaris voor Economie Paolo Gentiloni wijst op de risico’s van te snel weer in de bezuinigingsstand schieten. Dan zou Europa „de fouten van de vorige crisis herhalen”.

- Snel van kolen en gas af? Europa kan dat wel willen, maar sloot lang geleden een verdrag dat investeringen in ‘fossiel’ langdurig beschermt.

- Het Europees Geneesmiddelenbureau gaat Spoetnik V onderzoeken. De politieke barrières zijn echter groter dan de medische barrières.

- Oer-Brexiteer Nigel Farage zegt de politiek te verlaten. Wat betekende hij voor het Britse debat over Europa?

- Waar blijft het Nederlandse debat over schuldkwijtschelding terwijl dat elders in Europa ten volle woedt, vraagt columnist Maarten Schinkel.

- Britse bedrijven wijken uit naar Nederland om hun distributie binnen Europa op peil te houden. De Brexit levert tot dusver vooral gedoe op bij de import.

- Brussel komt volgende week met voorstellen voor een vaccincertificaat. Maar zo’n reisbewijs levert tal van ethische vragen op.

- Tot frustratie van Brussel trekken steeds meer EU-landen hun eigen plan als het om vaccins gaat. Zo lonken Oostenrijk en Denemarken naar de ruime voorraad Israëlische vaccins.

- De Europese Commissie wil dat grotere bedrijven verplicht openheid gaan bieden over beloning, zodat de loonkloof tussen mannen en vrouwen wordt gedicht.

- De cultuursector in andere EU-landen kampt door de coronacrisis met dezelfde problemen als in Nederland. Maar de oplossingen lopen uiteen. Een rondgang.